معرفی رشته هوانوردی

مهمترین هدفی که در هر حمل و نقل از جمله پرواز دنبال می‌شود داشتن ایمنی است. ایمنی نه تنها باعث می شود که از خسارت‌ها و آسیب‌ها جلوگیری شود و هزینه ها کاهش پیدا کند همچنین می تواند باعث افزایش سوددهی شرکت ها بشود. شرکت ها متوجه شدند که اگر در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند می توانند بازخورد خوبی را داشته باشند، بنابراین نیاز به وجود متخصصین ناوبری هوایی در هواپیماهای مسافربری، ترابری و شکاری بسیار حس میشود. این افراد مشخص می‌کنند که هواپیما باید در چه ارتفاعی و با چه سرعتی پرواز کند و ناوبر در پشت رادار می نشیند و افراد مختلف را شناسایی می‌کند و اگر با توجه به شرایط موقعیت خاصی پیش آمد راهکار جدیدی به خلبان پیشنهاد می کند تا بتواند از خطر جلوگیری کند و هزینه‌های خسارت را به حداقل رساند و امنیت را برقرار کند.

گرایش های رشته هوانوردی

1- مراقبت پرواز

2- ناوبری هوایی

3- خلبانی

همچنین رشته هایی مثل تعمیر و نگهداری هواپیما، الکترونیک، مدل سازی و… هم وجود دارند که در زیر شاخه ها قرار می گیرند.

حرفه مراقبت پرواز 

وقتی که در داخل یک هواپیما در حال پرواز بر فراز شهرهای مختلف هستیم فکر می‌کنیم که آسمان خالی و بی سر و صدا است اما اگر روی صفحه وادار مراقبت پرواز نگاه کنیم متوجه می‌شویم که پر از شلوغی و کنترل شرایط کار آسانی نیست. 

اتاق عملیات کنترل راداری فرود هواپیما در فرودگاه های هر شهر وظیفه اداره کردن آسمان پرترافیک آن شهر را عهده دارند. در این اتاق عملیات مسئولان مراقبت پرواز با چشمان دقیق و تیز بین شان مراقب تغییرات لحظه ای هستند که در صفحات رادار ثبت می شود و با استفاده از رادار هواپیما را در آسمان هدایت کنند و به خلبان ها از شرایط بگویند و ایمن ی را برقرار کنند.

کسی که متخصص مراقبت پرواز است اطلاعات لازم در مورد هوا، وزش باد و غیره را به خلبان می رساند و کار اصلی آن آشنایی با قوانین ایکائو که جنبه بین المللی دارد است. باید هواپیما را هدایت کند. کار مسئول پرواز شبیه افسر راهنمایی رانندگی است که تنها مکانشان متفاوت است و باید از برج مراقبت مواظب هواپیما باشد تا موقع ورود و خروج هواپیما به داخل فرودگاه مشکلی پیش نیاید و اگر حجم ترافیک هوایی زیاد شد باید هواپیما را از آن دور کند. و همچنین باید حواسش باشد که اگر زمان ورود و خروج هواپیما تغییر کرد و مشکلی پیش آمد به مسئولان بگوید تا شرایط لازم را برای موارد خاص برقرار کند. 

اهداف و وظایف مراقبت پرواز

1- جلوگیری از برخورد هواپیماها در فضای کنترل شده

2- جلوگیری از برخورد هواپیماها و موانع در اطراف فرودگاه ها، باندهای پروازی و مسیرها

3- ایجاد نظم در جریان پروازها

4- ارائه اطلاعات مفید و مورد نیاز خلبانان برای سلامت و بی‌خطری پرواز

5- آماده کردن واحدهای مربوطه از هواپیماهایی که در حالات مختلف اضطراری قرار دارند، و آگاه کردن و کمک به ارگان ها در مورد اطلاع‌رسانی به مراکز تجسس و نجات در صورت بروز سانحه

برای اجرای هدف هایی که گفته شد واحدهای مختلف مراقبت پرواز با کمک وسایل ارتباطی رادیویی ناوبری با خلبانان و فرودگاهها و راههای کشور در تماس هستند تا به استفاده از مقررات بین‌المللی برای هدایت هواپیما تلاش کند و شرایط پرواز را بررسی می کنند تا تصادف صورت نگیرد. همچنین اطلاعات مفید دیگری برای پرواز مطمئن در اختیار خلبانان قرار می دهد و این تخصص نیازمند آموزش دیدند و کسب تخصص و شناخت کافی میباشد. 

حساسیت و ویژگی حرفه مراقبت پرواز

در همه مراحل پرواز از وقتی که موتور هواپیما در فرودگاه روشن میشود و موقع خاموش شدن در فرودگاه مقصد هواپیما به خصوص در پروازهای کور لحظه به لحظه کنترل می شود. این کنترل با هوشیاری و دقت عمل و سرعت انجام می‌شود. طبق تحقیقاتی که در سازمان جهانی کار روی حرفه ها و تخصص ها انجام شده است این رشته یک رشته حساس شناخته شده است.

ناوبری هوایی

همانطور که گفتیم مهمترین هدف پرواز داشتن ایمنی و امنیت و جلوگیری از ایجاد هر گونه خسارتی است. پس بیشتر سازمان ها درصدد برآوردن این ایمنی و گذاشتن سرمایه گذاری بر روی علم های مرتبط با ایجاد ایمنی هستند و نیاز به وجود متخصصین ناوبری هوایی در هواپیما بیش از پیش احساس می‌شود.

متخصصین ناوبری هوایی مسیر های پروازی را طراحی می کنند و همچنین مانع های تکنیکی و همچنین با هدایت هواپیما و موقعیت یابی فعالیت می‌کنند. ناوبر هوایی را میتوان خلبان دوم هم نامید زیرا افرادی که قبل از پرواز مسئولیت تهیه و طراحی نقشه مسیر پرواز را بر عهده دارد همین افراد هستند.

مثلاً اگر در 100 مایلی یک هواپیما ابر باران زا وجود داشته باشد وظیفه ناوبری هوایی این است که مسیر جدیدی را به خلبان پیشنهاد کند تا با آنها برخورد نکنند و امنیت هواپیما برقرار شود البته این در صورتی است که هواپیما ناوبر داشته باشد.

خیلی از ناوبرها نیز برای هواپیماهای شکاری آموزش می‌بینند (دانشگاه هوایی شهید ستاری بیشتر در این زمینه آموزش می‌دهد) که این کار نسبتا پیچیده‌تر است زیرا علاوه بر فعالیت‌های یک ناوبر هواپیمای مسافربری یا ترابری باید دوره‌های مختلفی مثل نجات خدمه از مرگ را هم بگذرانند و سلاح‌ها و مهمات را نیز کنترل کنند و باید بتوانند با رادار هواپیماهای دشمن را شناسایی کنند و در صورت لزوم از اسلحه هواپیماها بر ضد دشمن استفاده کنند. 

توانمندی و ویژگی های لازم برای رشته ناوبری (گرایشهای ناوبری هوایی و مراقبت پرواز)

از مهمترین عواملی که باعث آرامش خلبان در حین پرواز می‌شود صحبت کردن و مراقبت پرواز در برج کنترل فرودگاه است زیرا اگر هوا خوب نباشد دچار اضطراب و هیجان می‌شود و مسئول پرواز می تواند به او آرامش دهد و از شرایط آگاهش کند تا هواپیما با ایمنی بر زمین بنشیند.

همینطور موقع پرواز باید به زبان انگلیسی تسلط داشته باشد تا با کلمات انگلیسی صحبت کنند و خلبان هم باید زبان انگلیسی بلد باشند تا پاسخ ارائه دهند. صحبت کردن با میکروفون یک توانایی است و مراقبت پرواز باید این توانایی را داشته باشد چون تحت هر شرایطی لازم است که اطلاعات را در اختیار خلبان ها بگذارد. همچنین این افراد باید شرایط جسمی مناسبی داشته باشند تا بتوانند در این رشته وارد شوند و تحصیل کنند. به طور مثال این افراد به ویژگی‌های فیزیکی یا توانمندی و همچنین بیماری و سایر ویژگی های لازم را داشته باشند. این افراد باید 20 سال حداکثر سن داشته باشند تا بتوانند در رشته مراقبت پرواز تحصیل کنند و اگر خدمات سربازی خود را انجام نداده باشند حداکثر 22 سال می توانند داشته باشند یا 24 سال و باید در درس ریاضی و زبان قوی باشد و دارای سرعت عمل و مهارت و قدرت تجزیه و تحلیل باشد در شرایط بحرانی به خوبی ایفای نقش کند.

خلبانی

رشته خلبانی دو شاخه نظامی و کشوری غیر نظامی دارد که از همدیگر هستند و نظارت سازمان و وزارتخانه خاص خودش است که در این بین خلبانی نظامی زیر نظر ارتش و خلبانی غیر نظامی زیر نظر وزارت راه و سازمان هواپیمایی کشور می باشد.

شاخه خلبانی نظامی (ایران)

یکی از شاخه های خلبانی که با آزمون سراسری دانشگاه‌ها دانشجویان پذیرد خلبانی نظامی است چون دانشجویان باید در دانشگاه هوایی شهید ستاری آموزش لازم را ببینند . شخصی که مسئول گزینش دانشجویان دانشگاه هوایی شهید ستاری است می گوید که هدف از پذیرش دانشجوی خلبانی در این دانشگاه تربیت خلبان های مورد نیاز نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران است در نهایت این افراد استخدام نیروی هوایی می‌شوند و 30 سال در ارتش خدمت خواهند کرد.

در زمان جنگ نیروی هوایی نیاز به خلبان جنگی دارد و بعضی مواقع هم نیاز به خلبان مسافربری داریم. در این دانشگاه تعیین می شود که دانشجوی خلبانی در کدام یکی از رشته ها باید دوره تخصص خود را بگذراند یعنی دانشجویان نقشی در تعیین رشته تخصصی خودشان ندارند و نمی‌توانند برای کدام یکی از گرایش ها مناسب هستند و مسئولین با توجه به توانایی آنها مسیر را تعیین میکنند.

شرایط گزینش دانشجویان هوانوردی (خلبانی)

دانشگاه هوایی شهید ستاری برای رشته خلبانی از هر دو گروه ریاضی و فنی علوم تجربی دانشجو می پذیرد که باید این افراد دارای شرایط ویژگی های خاصی باشد که خیلی مهم است و علاقمندان باید بعد از این که به صورت دقیق شرایط را مطالعه کردند این رشته را انتخاب کنند. باید این افراد آمادگی کامل را برای مسئولیت هایی که به آنها داده می‌شود داشته باشد که این نرم افزار در سه مرحله گزینش می شود:

مرحله اول

افرادی که برای این رشته داوطلب هستند باید اول در آزمون سراسری دانشگاه شرکت کنند و در این آزمون ها موفق شوند یعنی ثابت کنند که آمادگی علمی مورد نیاز را دارند و حتماً هوانوردی خلبانی جز 9 انتخاب اول آنها باشد.

مرحله دوم

باید این افراد از نظر جسمی معاینه شوند چه ویژگی هایی از قبیل سن آنها بررسی می‌شود که باید حداکثر 20 سال باشد و حداقل قد باید 165 سانتیمتر باشد و وزن مناسبی از نظر جسمانی داشته باشند و دید چشم آنها مناسب باشد و کور رنگی نداشته باشند و چشم این افراد طی سه مرحله معاینه می‌شود و نوار مغزی گرفته می‌شود و سپس دندان‌ها بررسی میشود. اگر داوطلبی دندان های جلو نداشته باشد در فشار بالا تهوع می‌گیرد و اگر تعداد دندانهای ترمیمیش زیاد باشد موقع پرواز دچار مشکل میشود به خاطر همین به طور نسبی از هر صد نفر شاید 7 نفر آمادگی لازم را داشته باشند.

مرحله سوم

در نهایت مصاحبه عقیدتی و حفاظتی است که میگوید دانشجوی خلبانی باید جسور، نترس و شجاع باشد و همچنین لازم است که عاشق این رشته باشد و فردی منضبط و منظم باشد. 

خلبانی مسافربری (شاخه غیرنظامی)

خلبانی مسافربری از گرایش‌های بسیار مهم و جالب توجه افراد است که از شاخه های خلبانی می باشد این رشته در مرکز آموزش فنون هوایی تدریس می شود. این مرکز وابسته به سازمان هواپیمایی کشور است و تنها جاییست که آموزش خلبانی غیر نظامی ایران را برعهده دارد. هر سال دو بار آزمون ورودی این مرکز برگزار می‌شود که یکی در سه ماهه اول سال است و دیگری سه ماه های آخر سال و خبر برگزاری این آزمون که زبان انگلیسی و هوش را هم شامل میشود از طریق روزنامه‌ها و سایت‌ها به گوش افراد خواهد رسید.

داوطلبان باید حداقل مدرک دیپلم را داشته باشند و از نظر جسمی در سلامت کامل باشند. یعنی به لحاظ چشم، گوش، وضعیت قلب، قفسه سینه ،‌سیستم گردش خون، بیوشیمی خون(CBC-FBS-ESR-TG-CHOLESTEROL-BUN-CCREAT-URICACID)(برای افراد بالای 40 سال LDL-HDL ) و انجام آزمایش کامل ادرار (U/A) و مغز و اعصاب سلامتشان تایید شود.

اگر در آزمون علمی و پزشکی که در مرحله اول برگزار می‌شود قبول شوند اگر زبان انگلیسی ایشان خوب باشند نیازی ندارد که دوره زبان انگلیسی را بگذرانند اما اگر که آمادگی کافی نداشته باشند باید این دوره‌ها را هم بگذرانند. بعد از آن دوره مقدماتی کلاس های زمینی برگزار میشود که شامل دروس هواشناسی، آیرودینامیک، آلات دقیق پرواز، ناوبری هوایی، مقررات و تعادل و سایر موارد می باشد که به آموزش داده می‌شود.​

بعد از اینکه پرواز آموزشی به دانشجویان توسط استاد همراه آموزش داده شد که با هواپیماهای آموزشی ازنا و بنانزا انجام می‌شود، اگر در این درس ها نمره لازم را کسب کند آزمایش کتبی و شفاهی عملی را موفق می شوند می‌توانند گواهینامه خلبانی شخصی را دریافت کنند و می توان به آن یک خلبان دارای گواهینامه پرواز گفت. ولی قانون به این دسته از افراد اجازه فعالیت حرفه ای نمی دهد یعنی نمی تواند شغل خلبان را انتخاب کنند و فقط می‌توانند با هواپیمای شخصی خودشان پرواز کنند و سفر های سنگین و مسافربری را نمی توانند انجام دهند.

در صورتیکه بخواهند خلبان حرفه‌ای شوند باید دوره عالی خلبانی را بگذرانند که شامل خلبانی بازرگانی (C.P.L)، خلبانی با هواپیماهای چند موتوره، پرواز با دستگاه (instrumentation) و یک دوره کوتاه مدت آموزش سیستم‌های هواپیمایی که قرار است با آن پرواز کند، طی کرده تا بتواند جذب شرکت های هواپیمایی شده و به عنوان یک خلبان حرفه‌ای مشغول به کار شوند. دوره خلبانی بازرگانی حدود 1000 ساعت کلاس های زمینی است که در تکمیل درس هایی که در بخش مقدماتی گذرانده می‌شود و همچنین در مورد طرح پرواز و مسایل مختلف آن و نحوه استفاده از دستگاههای کمک ناوبری برگزار می‌شود و بعد از آن 200 ساعت پرواز کنار استاد و بدون او انجام می‌شود که البته سیلابس‌های مربوط به پرواز و نوع مانورها که در این دوران آموزش داده می‌شود در این بحث نمیگنجد.

ویژگی‌ها و مشکلات رشته خلبانی

اگر افراد یک برنامه ریزی دقیق داشته باشند در حرفه خلبانی خیلی بهتر است زیرا زمان مشخصی از شبانه روز را نمیشود به این کار اختصاص داد و برنامه ریزی هایی که برای پرواز صورت می گیرد در ساعت های مختلف شبانه روز و روزهای تعطیل هم باید انجام بشود که این برنامه ریزی می تواند به صورت هفتگی باشد یا ماهانه و به همین خاطر یک خلبان می تواند بنا بر زندگی شخصی خودش برنامه ریزی کند و باید به شغلش برای برنامه ریزی توجه داشته باشد.

کسی که خلبان می شود برای اینکه امنیت شغلی اش را حفظ کند و سلامت جسمی روانی وی مناسب باشد باید مدام آزمایش را تکرار کند و در صورتی که سلامت وی تحت تاثیر قرار گرفته باشد و آزمایشات و چکاپ ها نتیجه خوبی را نشان ندهد به او اجازه پرواز نمی دهند به همین خاطر همه خلبان ها تا چهل سالگی هر سال باید آزمایشات کامل را انجام دهند و بعد از این چهل سالگی هر شش ماهی باید ازمایش تکرار شود از سلامت آنها اطمینان حاصل کنند.

درس‌های‌ این‌ رشته‌ در طول‌ تحصیل‌

دروس‌ پایه

ریاضی‌

فیزیک‌

آمار و احتمالات‌

معادلات‌ دیفرانسیل‌

دروس‌ اصلی

مبانی‌ کامپیوتر، آشنایی‌ با لیزر، مبانی‌ برق‌، مبانی‌ الکترونیک‌، دینامیک‌ عمومی‌، استاتیک‌، ارتعاشات‌ عمومی‌.

دروس‌ تخصصی

فیزیولوژی‌ هوایی‌

اصول‌ پرواز

اصول‌ ایمنی‌ پرواز

زبان‌ تخصصی‌

موتور هواپیما

قوانین‌ هوانوردی‌

سیستم‌الکترونیکی‌

هواپیما

هواشناسی‌

جنگ‌ الکترونیک‌

پرواز مقدماتی‌

پرواز پایه‌

پرواز پیشرفته‌

رهگیری‌ هوایی‌

سیمولاتور پرواز

سرویس‌ هوانوردی‌

سیستم‌ کمک‌ ناوبری‌

سیستم‌ کنترل‌.

بازار کار، درآمد و حقوق

فرصت‌های شغلی این رشته مثل بیشتر رشته‌های دانشگاه علوم و فنون هوایی شهید ستاری است. در صنعت هوانوردی خلبان‌ها و کمک خلبان‌ها میتوانند در بیشتر زمینه هایی که به هدایت هواپیما مربوط می شود مشغول به کار شوند. بیشتر خلبان‌ها از شغل و درآمدشان راضی هستند و بیشترین حقوق ها توسط شرکت‌های معروف و بزرگ به خلبان‌ها داده می‌شود.